Pas geleden kwam een hoogopgeleide vrouw op het spreekuur van Desiree Dona, klinisch arbeidsgenees­ kundige oncologie bij het Radboudumc in Nijmegen. Ze heeft uitgezaaide longkanker, waarvoor zij is behandeld met een combinatie van chemotherapie en immuuntherapie. Hierdoor is haar ziekte voor onbekende tijd gelukkig niet actief. ‘Ze vroeg zich af of ze weer kon gaan werken als accountant of thuis moest blijven zitten.’

Vragen zoals deze krijgt Desiree Dona steeds vaker, vertelt ze. De klinisch arbeidsgeneeskundige oncologie vertelt dat in 2018 ruim 116.000 mensen in Nederland te horen kregen dat ze kanker hebben, onder wie 45.000 tot 50.000 werknemers. ‘Hun aantal neemt toe. De behandelingen tegen kanker worden steeds beter en daardoor leven mensen langer in goede gezondheid.’  

Blijven werken

Kortom: steeds meer werkende mensen krijgen kanker. En een groot deel van deze groep wil doorwerken of zo snel mogelijk weer aan de slag gaan. Blijven werken of weer aan het werk gaan, is om uiteenlopende redenen belangrijk voor mensen met kanker. De meesten willen zo veel mogelijk doorgaan met hun normale leven. Werk kan een zinvolle, fijne invulling geven aan de dag, in sociaal opzicht belangrijk zijn, maar ook dienen als medicijn. Daarnaast is het een bron van inkomsten. Als klinisch arbeidsgeneeskundige helpt Desiree Dona mensen met kanker om aan het werk te blijven of terug te keren naar werk. ‘Voor werknemers is dat vaak heel belangrijk. Maar er zijn geregeld werkgevers die dan zeggen: “Maak eerst je behandeling maar af voordat je weer begint”.’ Vaak zeggen zij dit niet uit onwil, maar ontbreekt het hen simpelweg aan kennis en kunde op het gebied van werken en ziek zijn. Uit onderzoek van de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK) blijkt dat 10 procent van de mensen met kanker zijn baan verliest.¹

Stel gerichte vragen over werk

Zorgprofessionals kunnen een grote rol spelen in het ondersteunen van de patiënt rond werk, geeft Tamara Raaijmakers, programmamanager Fit for Work en Centrum Werk Gezondheid, aan. Van de mensen met kanker geeft 60 procent aan dat de gevolgen van de kanker(behandeling) op het werk niet besproken zijn in het ziekenhuis. Van de patiënten bij wie de gevolgen wél besproken zijn, zegt 89 procent aan dat het hen in meer of mindere mate geholpen heeft. ‘Het is belangrijk dat een klinisch arbeidsgeneeskundige of een andere expert in het hele zorgtraject wordt meegenomen, al vanaf het moment van de diagnose. Zo kan die expert tijdig de juiste interventies inzetten om te zorgen dat iemand aan het werk kan blijven of om de terugkeer naar werk te vereenvoudigen.’ Op dit moment hebben nog niet alle ziekenhuizen zo’n klinisch arbeidsgeneeskundige in huis, stelt Dona. ‘Daarom is het wel belangrijk dat verpleegkundigen en oncologen mensen in de spreekkamer gericht vragen naar werk. Zo komen problemen met werk in beeld en kan de zorgprofessional samen met de patiënt vanaf het moment van de behandeling in het ziekenhuis tot aan begeleiding op de werkvloer kijken naar mogelijkheden voor ondersteuning, binnen en buiten het ziekenhuis.’  

Focussen op de behandeling

Zelf zullen mensen met kanker werk mogelijk niet zo snel aankaarten als onderwerp tijdens gesprekken met hun oncoloog of oncologisch verpleegkundige. ‘Ze focussen zich op hun behandeling en zien werk vaak niet als onderdeel van de behandeling’, vervolgt Tamara Raaijmakers. ‘We willen bereiken dat blijven werken of terugkeer naar werk een van de behandeldoelen is bij kanker’, zegt Desiree Dona. In het Radboudumc is deze omslag al gemaakt met o.a. het project Werk als Behandeldoel in samenwerking met onder meer kankerpatiëntenkoepelorganisatie NFK en het AYA Nationaal Zorgplatform voor jonge mensen met kanker, vertelt zij. ‘Van hoog tot laag hebben we de patiënt centraal gezet. De agenda van de patiënt is leidend. En dan blijkt steevast dat vragen of problemen met werk vaak door patiënten worden genoemd. In de praktijk lopen mensen met kanker die willen werken tijdens de behandeling of weer aan het werk willen na de behandeling echter tegen allerlei knelpunten, schotten en belemmeringen aan. Met als gevolg dat patiënten veel zorgen hebben over behoud van baan en inkomen.’ Een van de andere initiatieven die is genomen om hier iets aan te doen, is bijvoorbeeld het project Target@Work-onco voor zorgprofessionals. Een platform van Fit for Work dat zich inzet voor werkbehoud voor chronisch zieken en waarbij zich patiënten- en belangenorganisaties, zoals de NFK en Patiëntenfederatie Nederland, maar ook allerlei bedrijven hebben aangesloten, geeft Tamara Raaijmakers aan.  

Werk als onderdeel van zorgplan

Dona benadrukt nog eens dat het belangrijk is om arbeid vanaf de diagnose mee te nemen als integraal onderdeel van het zorgplan in het hele behandeltraject. ‘Om te voorkomen dat patiënten onnodig risico lopen hun baan of inkomen te verliezen.’ Desiree helpt patiënten de juiste keuzes te maken, behandelt in de zorg mee om het arbeidsvermogen te behouden en versterkt patiënten zodat zij hun eigen regie kunnen voeren. Ze noemt bijvoorbeeld de Poortwachterswet als een voorbeeld van zo’n knelpunt. ‘Al in het tweede jaar van hun behandeling moeten mensen met kanker op zoek naar ander werk bij een andere werkgever. Terwijl ze nog geen kans hebben gehad om in hun eigen werk terug te keren.’ Desiree Dona zet met mensen die kanker hebben en (weer) willen werken op een rijtje wat de mogelijkheden zijn. ‘Kun je bijvoorbeeld werken naast de uitkering die je krijgt en wat zijn de financiële consequenties daarvan? Hoe kom je aan een baan als je die niet meer hebt? Hoe belastbaar ben je en wat betekent dat voor jouw arbeidsmogelijkheden? Welke arbeidsgerichte interventie kan jouw belastbaarheid verbeteren? Het gaat om arbeidsgerichte zorg, reële doelen, belastbaarheid, het wettelijk kader en financiële consequenties. Het zijn domeinen die een patiënt niet alleen kan overzien. Als ze alles zelf moeten doen, raken ze verstrikt in regels en een woud van instellingen die niet samenwerken waardoor patiënten vele schotten en obstakels tegenkomen.’